Powiązanie sfery psychicznej i somatycznej stanowi podstawę medycyny psychosomatycznej. Ważnym krokiem do powiązania tych wymiarów było przyjęcie tezy o człowieku, jako jedności biopsychospołecznej. W swoich początkach opierała się ona na obserwacjach klinicznych psychiatrów
o nastawieniu psychoanalitycznym. Dziś jednak do wyjaśniania kwestii psychosomatyki korzysta się ze znacznie szerzej określonego dorobku psychologii oraz nauk medycznych. Szczególnie ważna w tym kontekście jest neuropsychologia oraz sama neurologia.
Aktualna wiedza pozwala nam jednoznacznie stwierdzić, że wymiar psychiczny jest w pewien sposób powiązany z resztą organizmu. Może się to przejawiać
w całym szeregu objawów somatycznych, których przyczyną jest stan psychiczny. Emocje odczuwane przez człowieka stanowią istotny czynnik regulujący pracę organizmu. Dzieje się tak za sprawą aktywowania przez mózg różnych ośrodków, które z kolei wywołują określone reakcje w organizmie (np. produkcja danego hormonu).
Jednym z dokładniej badanych w tym kontekście czynników jest stres. W jego obliczu zostaje aktywowana tzw. oś stresowa, w której skład wchodzi podwzgórze, przysadka i nadnercza. Początkowo stresor oddziałuje na człowieka pozytywnie, wzmacniając odporność oraz pobudzając i poprawiając funkcje poznawcze. W przypadku, gdy owy bodziec działa za długo lub jest zbyt intensywny, może prowadzić do objawów chorobowych. Jak wskazują badania, skutki oddziaływania stresora można zaobserwować m.in. w badaniach biochemicznych. Odczuwanie stresu stanowi więc poważne zagrożenie dla równowagi biologicznej organizmu, ponieważ biochemiczne parametry stresu przejawiają działanie neurotoksyczne na neurony oraz ich połączenia w układzie limbicznym i płacie czołowym. Dochodzi wówczas do uwolnienia hormonów, które pełnią bardzo ważną funkcję w naszym organizmie. Wszystko zaczyna się od pracy części międzymózgowia zwanej wzgórzem. Jego rolą w tej sytuacji jest integrowanie bodźców dostarczanych mu z otoczenia. Następnie informacje są przesyłane do kory sensorycznej i ciała migdałowatego gdzie są analizowane. Pobudzenie ciała migdałowatego wywołuje zmianę stanu funkcjonalnego podwzgórza, czego skutkiem jest uwolnienie poszczególnych hormonów
i zmiany w koordynacji reakcji endokrynologicznych i sercowo-naczyniowych. Następuje uwolnienie kortykoliberyny, która z kolei doprowadza do uwolnienia z podwzgórza kortykotropiny. Jest ona powiązana z wydzielanym z nadnerczy kortyzolem. Gdy nadmiar kortyzolu utrzymuje się przez co najmniej kilka dni, może to prowadzić do hiperglikemii (wysoki poziom glukozy we krwi)
i nadciśnienia tętniczego. Nadmiar kortyzolu powoduje również ogólne obniżenie odporności organizmu. Jest to szczególnie problematyczne dla osób mających problemy z układem pokarmowym, ponieważ obniżenie odporności stanowi okazję do rozwoju lub nasilenia objawów choroby.
Badania z zakresu psychodermatologii wskazują, że stres i czynniki emocjonalne są powiązane również z chorobami dermatologicznymi. Może on prowadzić do zaburzenia środowiska cytokinowego, co przyczynia się do pobudzenia limfocytów. Skutkuje to obniżeniem odporności na zakażenia skóry, a zatem
i większą podatnością na takie choroby jak: łuszczyca, atypowe zapalenie skóry oraz trądzik pospolity.
W omówionych powyżej przykładach istnieje jeszcze jeden problem. Występowanie owych objawów często może nabrać wymiaru somatopsychicznego, czyli występujące objawy somatyczne, będą wywoływały objawy psychiczne. Bóle powstałe w wyniku choroby oraz zmiany w wyglądzie zewnętrznym potrafią znacznie wpływać na samopoczucie. Efektem tego może być nasilenie stresu lub nawet depresja. W taki sposób tworzy się swego rodzaju zamknięty krąg wzajemnego odziaływania między stanem psychicznym
a fizycznym. Psychika wywołuje objawy somatyczne, które z kolei nasilają objawy psychiczne, co znowu przekłada się na nasilenie objawów somatycznych, tworząc samonapędzający się cykl.
Według WHO (Światowa Organizacja Zdrowia), zdrowie to nie tylko brak choroby czy niepełnosprawności ale również stan pełnego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego. W dbaniu o nie powinniśmy zatem mieć na uwadze wszystkie te wymiary, ponieważ jak widzimy mają na siebie istotny wpływ.
Bibliografia
Cierpiałkowska L., Sęk H., Psychologia kliniczna, PWN, Warszawa 2016.
Denys K., Orzechowska A., Gałecki P., Kiedy podejrzewać podłoże psychiczne w zaburzeniach układu pokarmowego?, [w:] Portal researchgate.net, https://www.researchgate.net/publication/283343970_Kiedy_podejrzewac_podloze_psychiczne_w_zaburzeniach_ukladu_pokarmowego [dostęp 31.01.2023].
Froch B., Zwolińska-Wcisło M., Bętkowska-Korpała B., Mach T., Przegląd Gastroenterologiczny 4, Dynamika reakcji emocjonalnych u chorych na nieswoiste zapalenia jelit, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Kraków 2009.
Heszen I., Sęk H., Psychologia zdrowia, PWN, Warszawa 2012.
Polak D., Teległów A., Piotrowska A., Wpływ czynników psychologicznych na powstawanie i przebieg wybranych chorób skóry oraz znaczenie zaburzeń dermatologicznych w dobrostanie psychicznym, [w:] Portal researchgate.net, https://www.researchgate.net/publication/345013936_Wplyw_czynnikow_psychologicznych_na_powstawanie_i_przebieg_wybranych_chorob_skory_oraz_znaczenie_zaburzen_dermatologicznych_w_dobrostanie_psychicznym [dostęp: 30.01.2023].
Autor: Paweł Barszcz