Kontakty międzyludzkie są nieodłącznym elementem ludzkiej natury, gdyż człowiek jest istotą społeczną. Wymagają one od nas umiejętności komunikowania się z innymi członkami społeczeństwa. Poprzez komunikację jesteśmy w stanie wymienić myśli i współpracować z innymi. Posiadanie umiejętności porozumiewania się jest niezbędne dla nawiązywania i utrzymywania kontaktów międzyludzkich. Z kolei brak tych umiejętności może prowadzić do samotności, poczucia bezradności, niezadowolenia oraz niepowodzeń w życiu osobistym.
Nazwa „komunikacja” wywodzi się z łacińskiego słowa „communico” i odnosi się do połączenia i dzielenia się informacjami między ludźmi. Natomiast termin „komunikacja interpersonalna” został wprowadzony przez Claude’a Shannona i Warrena Weaver’a, którzy opracowali model transmisji sygnałów w systemach telekomunikacyjnych, takich jak telegraf i telefon. Ten termin odnosi się do sposobów, w jakie ludzie komunikują się ze sobą na poziomie jednostkowym i skupia się na relacjach międzyludzkich.
Model komunikacji Shannona-Weavera został szybko dostosowany do opisu komunikacji międzyludzkiej, co wymagało jedynie zmiany nazewnictwa z „nadajnik” na „nadawcę” oraz z „odbiornik” na „odbiorcę”. Niemniej jednak, w dzisiejszej literaturze naukowej nadal używa się definicji cybernetycznej do opisu komunikacji interpersonalnej, choć nie jest ona idealna, ponieważ ludzie w odróżnieniu od komputerów przekazują informacje w kontekście sytuacyjnym, a słowa i sekwencje słów często mają odmienne znaczenie w zależności od doświadczeń życiowych każdej osoby. Dlatego też komunikacja interpersonalna jest procesem psychologicznym, dzięki któremu jednostka przekazuje i otrzymuje informacje za pomocą mowy, mimiki, pantomimiki i intonacji głosu. Według Nęckiego, komunikacja interpersonalna polega na wymianie werbalnych, wokalnych i niewerbalnych sygnałów (symboli) w określonym kontekście sytuacyjnym w celu osiągnięcia lepszego poziomu współdziałania.
Wśród komunikacji międzyludzkiej można wyróżnić kilka rodzajów, takich jak interpersonalna, czyli zachodząca bezpośrednio pomiędzy ludźmi, intrapersonalna, czyli wewnętrzny monolog, społeczna, czyli grupowa, oraz zapośredniczona, która wymaga użycia urządzeń technicznych, takich jak telefon czy komputer.
Współczesne środki komunikacji wpłynęły na zmianę tradycyjnych form kontaktu międzyludzkiego, a coraz częściej ludzie korzystają z różnych form komunikacji elektronicznej, takich jak poczta elektroniczna, komunikatory, fora, czaty i grupy dyskusyjne.
Do skutecznej komunikacji interpersonalnej potrzebne są 4 elementy: nadawca, który przesyła informację, odbiorca, który ją otrzymuje, kod, czyli sposób przekazania i odczytania informacji (np. słowo, gest, obraz), oraz kanał, przez który informacja jest przekazywana. Każdy kanał ma swoją określoną przepustowość i pojemność, a szybkość transmisji informacji może się różnić w zależności od wykorzystanego kanału, np. wzrokowego, słuchowego czy węchowego.
Obok komunikacji werbalnej istnieje również komunikacja niewerbalna, nazywana często „mową ciała”. Ta technika nie wymaga słów, a do jej głównych form należą mimika, pantomimika, postawa ciała, wokalizacja, wygląd fizyczny oraz kontakt wzrokowy. Mimika, czyli ruchy mięśni twarzy i oczu, wyraża nasze emocje, a gesty, jakie wykonujemy, uzupełniają nasze słowa, świadcząc o naszych emocjach. Postawa ciała i intonacja głosu wyrażają nasz stosunek do rozmówcy, a wygląd fizyczny wpływa na pierwsze wrażenie, jakie robiemy na innych. Kontakt wzrokowy jest także ważny, ponieważ podczas rozmowy zwykle skupiamy się na oczach drugiej osoby.
W trakcie komunikacji można wyróżnić różne style komunikowania. Styl współpracujący (partnerski) występuje, gdy osoby uczestniczące w dialogu mają równe uprawnienia i pozycję, co zwykle ma miejsce w trakcie negocjacji. Natomiast styl dominujący (zhierarchizowany) ma miejsce, gdy jedna ze stron ma przewagę nad innymi. Styl manipulacyjny z kolei polega na stosowaniu przez jedną ze stron różnych technik psychomanipulacji w celu osiągnięcia własnych celów.
Odbiorcy komunikatu mogą reagować na niego na różne sposoby, np. ulegle, agresywnie lub asertywnie. Zachowanie uległe i agresywne opiera się na reakcjach instynktownych, jakie pojawiają się w obliczu zagrożenia, podczas gdy asertywność polega na argumentowaniu i dyskutowaniu. Jest to zdolność do walki o swoje prawa, bez naruszania praw innych ludzi. Asertywność jest często alternatywą dla agresji, gdyż człowiek asertywny wyraża swoje przekonania i emocje, zachowując jednocześnie szacunek dla innych ludzi.
Zachowanie uległe, agresywne i asertywne odzwierciedla się zarówno w komunikacji werbalnej, jak i niewerbalnej. Osoba uległa może unikać wyrażania swoich uczuć, czuć się winna i usprawiedliwiać swoje zachowanie. Człowiek agresywny może natomiast wykazywać złość czy nienawiść, przerywać innym, wtrącać się i wywyższać. Osoba asertywna z kolei śmiało wyraża swoje uczucia, okazuje zainteresowanie innymi i zadaje pytania, pokazując jednocześnie szacunek dla innych.
W procesie przekazywania komunikatu mogą wystąpić zakłócenia zarówno po stronie nadawcy, jak i odbiorcy. Odbiorca może nie zawsze zrozumieć przekazaną mu informację w taki sposób, w jaki chciałby to zrobić nadawca. Taki stan rzeczy nie tylko utrudnia porozumienie między ludźmi, ale również powoduje zniekształcenie treści przekazywanej przez komunikat. Zjawisko to nazywa się szumem w komunikacji interpersonalnej, który może mieć charakter zarówno fizyczny (hałas, zbyt małe lub duże natężenie dźwięku), jak i semantyczny (niejednoznaczność wykorzystywanych słów lub ich interpretacja).
W celu skutecznego komunikowania się z innymi, należy przestrzegać określonych reguł, które mogą pomóc w poprawie jakości komunikacji. Niektóre z tych reguł to: uważanie na swoje cele, cechy, preferencje i motywacje, stosowanie redundancji dla jasności komunikatu, uwzględnianie stanu uwagi rozmówcy, szacunek dla uczuć innej osoby, koncentracja na sensie wypowiedzi, a nie tylko na formie, akceptacja punktu widzenia innej strony, mówienie jasno i rzeczowo oraz wykorzystywanie komunikacji niewerbalnej w celu wzmocnienia słów. Aby być dobrym słuchaczem, należy słuchać uważnie i aktywnie, pokazując zainteresowanie rozmówcą, a także wykorzystywać różne formy aktywnego słuchania, takie jak powtarzanie, parafrazowanie, potakiwanie czy uśmiech. Słuchanie może być biernym lub czynnym, w zależności od poziomu uwagi i motywacji słuchającej osoby.
KCz.